Инсульт касаллиги хакида маълумот
Инсульт – бош мияда қон айланишининг ўткир бузилиши натижасида мия тўқимасининг шикастланишидир. Инсультнинг икки асосий геморрагик ва ишемик турлари бор. Геморрагик инсультда бош мия тўқимасига қон қўйилади. Ишемик инсультда эса бош мияни озуқа билан таъминловчи асосий қон томирлари тромбоз (беркилиш)га учрайди. Ёки майда томир тармоқларида спазм ривожланади.
Инсультга олиб келувчи хавфли ҳолатлар
Инсульт ривожланишининг хавфини оширувчи жиҳатлар:
- артериал гипертензия ёки стенокардия
- Насл сурувчи салбий ирсият (қариндош-уруғлардан биронтаси инсульт ё миокард инфарктга йўлиққан бўлса);
- Чекиш ёки алкоголни суиистеъмол қилиш (чекиш инсульт эҳтимоллигини кучайтиради). Чекишни ташлагандан кейин инсульт хавфи пасаяди ва 5 йилдан сўнг бемор чекмайдиган одамдай бўлиб қолади;
- Бемор 50-60 ёшдан ошган бўлса;
- Қандли диабет;
- Миокард инфарктига йўлиққанлар, бош мия қон айланишининг сурункали бузилиши белгилари (хотира пасайиши, уйқу бузилиши, бош оғриши, бош айланиши, бошдаги шовқин, кўзнинг хиралашиши, тананинг ярмидаги увишишлар) ёки инсульт ўтказган беморлар;
- Тез-тез асабийлашиш;
- Аритмия ёки тромблар ҳосил бўлишига мойиллик (қоннинг ортиқ даражада қуюлиши).
Инсульт касаллиги белгилари
- Сезгининг тўсатдан бузилиши: юз, қўл ва оёқларда хусусан тананинг ярмида увишиш ва камқувватлик пайдо бўлиши.
- Тўсатдан тилдан қолиш ёки сўзларни айтиш ё тушунишда, матнни ўқишда қийналиш.
- Бир ёки икки кўзнинг кескин ёмон кўра бошлаши.
- Бирданига ҳаракат мўлжалининг бузилиши (чайқалиб юриш), кескин бош айланиши.
- Ўз-ўзидан пайдо бўлган, англаб бўлмайдиган бош оғриғи, қусиш.
Геморрагик инсультда барча белгилар ишемик инсультдагига қараганда анча яққол кўриниб туради. Бундан ташқари, геморрагик инсультда бемор қусади, юзи қизаради, уйқучан бўлади, энса мушакларида спазм рўй беради, кўз тўр пардасига қон қуйилади, касаллик бирдан бошланиб, авж олади.
Ишемик инсульт, одатда, аста-секин ривожланади. Ишемик инсультда ўткинчи, мия қон айланишининг бузилиши нуқсонлари бир неча ой, йил олдин пайдо бўлади. Улар инсульт белгиларига ўхшайди, бироқ бир неча дақиқада, камдан-кам ҳолларда бир неча соат мобайнида (24 соатгача) давом этиши билан фарқ қилади. Кўпинча бу симптомлар тезда ўтиб кетади ва мия фаолияти тезда тикланади. Лекин бундай тикланишларга ишонмаслик керак ишемик касаллик, йиллар давомида сурункали равишда мия тўқималарини емириб боради. Киши ўзида қўйидаги нохуш белгиларни сезса, кечга қолдирмасдан тиббий кўрикдан ўтиши керак.
Ишемик инсультнинг аломатлари:
- Қўл ва оёқларда ўткинчи заифлиги ёки эпга келмаслик, “эрталабки гарангсираш” кўринишида, худди оёқ-қўллар увишиб қолгандек намоён бўлади.
- Қисқа вақтга тилдан қолиш ёки хотирани йўқотиш ҳолатлари юз беради.
- Бош айланади, онг заифлашиб, кўз кўрмай қолиши ёки нарсалар кўзга қўшалоқ бўлиб кўрина бошлайди.
- Юрганда гавда чайқалиб кетиши, оёқни судраб босиши мумкин.
Шифокорга қачон мурожаат қилиш керак?Имкон қадар 50-60 ёшли кишилар вақти-вақти билан врач кўригидан ўтиши лозим. Инсульт аломатлари намоён бўлганда текшириш учун зудлик билан шифокорга мурожаат қилиш керак. Борди-ю, ростдан ҳам инсульт ҳуруж қилган бўлса, зудлик билан беморни шифохонага етқазиш лозим. Чунки мия ишемияси ва қон қуйилиши оқибатларини фақат дастлабки соатлардагина тўхтатиб, беморни сақлаб қолиш мумкин.
Инсульт хуружида биринчи ёрдам
Инсультда биринчи ёрдам. Энг аввало беморни каравотга қулай ётқизиш керак ва нафас олишни қийинлаштирувчи кийим тугмаларини ечиб, ҳаво оқими билан таъминлашни яхшилаш зарур. Оғзидан, ясама тиш (протез) лари бўлса, уларни ечиб олиб қўйиш, агар қусган бўлса, оғиз бўшлиғини тозалаб, қусуқни чиқариб ташлаш керак. Бўйнини қайрилиб, умуртқа артерияларига қон келиши қийинлашмаслиги учун боши ва елкаларига ёстиқ қўйиш лозим. Касаллик хуружининг дастлабки дақиқа ва соатлари энг қимматли саналади, айнан шу вақтда кўрсатилган тиббий ёрдам энг самарали бўлиши мумкин. Бу пайтда энг мухими иложи борича тезлик билан беморга малакали тиббий ёрдам кўрсатилишидир. Қанчалик тез ёрдам олинса кейинчалик касаллик оқибати шунчалик енгилроқ бўлади. Шуларни хисобга олиб беморни тезроқ шифохонага етказиш чорасини кўриш керак
Инсульт касаллиги давоси. Бемор хуруждан сўнг тузалиб кетадими?
Муолажа узоқ вақт давом этади. Даволаш ўз ичига фақат дори терапиясини эмас балки, парҳез, бемор парвариши, гимнастик машқларни ҳам ўз ичига олади. Дорилар бош мияда қон айланишини ва миядаги моддалар алмашинув жараёнларини яхшилайди. Парҳез овқатлар, мия фаолиятини яхшиловчи машқлар ҳам, ёки реабилитациядан ҳам фойдаланилади.
Беморлар бевосита инсультдан кам ҳалок бўладилар, аксинча, унинг асоратларидан кўпроқ вафот этадилар турғун ўпка шамоллаши ва узоқ ётиш оқибатида. Бунинг олдини олиш учун ётган беморга муттасил ғамхўрлик кўрсатиб, уни парваришлаб турмоқ керак. Уни гоҳ у, гоҳ бу томонига ағдариб, кўрпа-чойшабларнинг қатланиб қолишидан хабардор бўлиб туриш керак. Чойшаблар тоза ва қуруқ бўлмоғи лозим. Беморни тўғри овқатлантириш, катта ва кичик ҳожатларидан огоҳ бўлиб туриш шарт. Зарур бўлганда ҳуқна (клизма) қилинади, кўкрак қафаси уқаланади.
Парҳез. Оғир аҳволда бўлганига қарамай, инсультдан кейин биринчи кунданоқ, гоҳо иккинчи кундан беморга овқат берилади. Биринчи овқат берилганда бемор уни юта оладими, йўқми, текшириш чой қошиқда совуқ сув тутиб, уни ютишни илтимос қилиш керак. Бемор сувни осон ютиб, ўхчимаса, илиқ ва суюқ овқат беравериш мумкин.
Ақл-ҳуши жойида ва ютиш (овқатланиш) фаолияти бузилмаган беморлар дастлабки 2–3 кунда суюқ шўрва суви, мева шарбатлари, кейин эса юмшоқ ёки қирилган қуюқ овқат истеъмол қилса бўлади. Ютиши оғир бўлса, овқатни бўтқасимон кўринишга келтириш керак. Махсус парҳез масаллиқларидан ва сув ичиргич орқали болаларга мўлжалланган овқатлардан, суюқ озуқалардан бериш мақсадга мувофиқдир.
Овқат илиқ, тотли ва тўйимли бўлиши керак. Беморни эҳтиёткорлик билан кичик қошиқда оз-оздан, унда дам олдириб овқатлантирилади. Овқатнинг нафас йўлларига кетиб қолишидан эҳтиёт бўлиш керак. Гоҳо бемор еб-ичишдан бош тортади. Бундай ҳолга бош миянинг иштаҳа ва чанқоқликка жавоб берувчи айрим қисмларининг шикастланиши сабаб бўлади. Руҳий ҳаяжон, сиқилиш ҳам иштаҳага салбий таъсир қилиши мумкин. Бундай ҳолда беморни тинчлантириш, тасалли бериш ва беморга яхши овқатланиш муҳимлигини тушунтирган маъқул.
Беморлар инсульт хуружидан кейин тузалиб кетадими?
Инсульт хуружини бошидан кечиран киши касалликдан кейин узоқ муддат давомида, камида 1 йил ичида ўзига келади. Бу аввало касаллик характерига, беморга қанчалик тез ва эффектив ёрдам берилганига боғлиқ бўлади. Хуруж оқибатлари жуда оғир бўлиши мумкин, бемор танасини кўп қисми шол бўлиб қолиши, тилдан қолиши мумкин. Бундай вазиятда касал киши ҳам руҳий, ҳам жисмоний азият чекади. Беморни оёққа туриб кетишида, яқин одамларининг парвариши энг муҳим аҳамиятга эга. Агар бемор соғая бошласа, аста секинлик кўп жисмоний ва ақлий имкониятлари ўзига қайтади.
Касалликда буйириладиган дори воситалари. Бу маълумот фақат танишиш учун, уларни шифокор тайинлайди
Мия қон айланишини яхшилайдиган воситалар: Бекнциклан (Галидор), Вазобрал, Винпотропил, Винпоцетин (Кавинтон), Инстенон, Нимодипин (Бреинел, Нимотоп), Ницероглин (Сермион), Циннаризин (Стугерон), Глиатилин (Холин альфолсцерат).
Мияда метаболизмини яхшилайдиган воситалар: Актовегин, Гамма-аминобутир кислотаси (Аминолон),Глицин, Гопантен кислотаси (Пантогам, Пантокольцин), Пирацетам (Ауцетам, Ноотропил), Пиритинол (Энцефобал).
Инсультни табиий воситалар ёрдамида даволаш
Халқ табобатида ҳам бу касалликни даволашнинг бир неча йўллари мавжуд.
Халқ табобати рецептларидаги дамламалар
Саллагул (пион) илдизи – туйилган илдиздан бир чой қошиқни бир стакан қайноқ сувга солинади, иссиқда бир соат тиндирилиб, сузғичдан ўтказилади. Кунига 4–5 марта бир қошиқдан ичилади. Ёки бир чой қошиқ туйилган илдиз 300 г араққа солиниб, иссиқ жойда 7 кун тиндирилади. Сузғичдан ўтказилади. Кунига 3 маҳал 25 томчидан ичилади.
Оқ переступень (шоли ўт) бир ошқошиқ туйилган илдизи 300 г араққа солинади, иссиқ жойда 7 кун сақланиб, сузғичдан ўтказилади. Эрталаб ва кечқурун овқатдан кейин 25 томчидан ичилади.
Катта қончўпнинг туйилган гиёҳдан 1 ошқошиғини 1 стакан қайноқ сувда дамланиб, 15 дақиқа тиндирилгандан сўнг, сузғичдан ўтказилади. Овқатдан олдин кунига 3 маҳал 2 ошқошиқдан ичилади. Муолажа муддати 2–3 ҳафта. ўртача катталикдаги 2 та лимон ва 2 та пўртаҳол майда қилиб тўғралади, уруғлари олиб ташланади ва гўшт қиймалагичдан ўтказилади. Олинган қиймага 2 ош қошиқ асал аралаштирилади. Уй ҳароратида бир кеча-кундуз шиша идишда тиндирилади, сўнг музлатгичга қўйилади. Кунда 2–3 маҳал 1 ошқошиқдан чой билан ичилади.
Яримта лимонни арчиб, тўғралади, 1 стакан арча баргли настойка солинади (1 ошқошиқ нинабаргни 1 стакан қайнатилган сувга солиб, 1 соат дамланади, сузғичдан ўтказилади) ва эрталабки наҳорда нонуштагача ва нонуштадан сўнг 1 соат ўтиб ичилади. Муолажа 3–4 ой давом эттирилади. Кўк чой ҳам инсультга дучор бўлган беморларга яхши самара беради. Чой ичаётганда босимни кузатиб туриш керак!
Инсультда қўлланиладиган суртмалар
Халқимиз азалдан инсульт бўлганда тез ёрдам сифатида бошга музли пуфак қўйишган, уни баданнинг фалаж бўлган томонига қарама-қарши томондан қўйилади.
Шол бўлган оёқларга кунига бир неча марта ҳар қандай учувчан суртма суртган фойдали (1 миқдор ўсимлик мойи аралаштириш мумкин). Кўпинча шу мақсадда эфирдан фойдаланишади, бироқ уни қўллаётганда эфир тез ёнувчан эканини унутмаслик керак.
Лавр япроғи – 30 гр туйилиб, 1 стакан ўсимлик ёғига солинади ва ҳар куни силкитиб-силкитиб, 2 ой давомида иссиқ жойда сақланади. Сузғичдан ўтказилиб, қайнаш даражасида қиздирилади. Ҳар куни фалаж бўлган жойларга суртилади.
Суртма: дафна япроғи кукуни – 6 миқдор, можжевельник (пахта, қайин, арча) барглари – 1 миқдор, сариёғ – 12 миқдор.
Фалаж бўлган жойларга кунига 2 мартадан суртилади.
Жигарранг наъматак. Унинг илдизи қайнатмасига фалаж бўлган жой ванна қилинади. Бемор тузалаётган тикланиш даврида кунора ванна қилинади. Муолажа муддати – 20–30 ванна. Сув ҳарорати 37-38 С бўлиши керак.
Maqolaga baho bering
[Total: 10 Average: 2.9]
Источник
KUN.UZ соғлом ҳаёт лойиҳаси орқали бугунги кунда кўп учраётган касалликлар тўғрисида маълумот беришда давом этади. Бугунги мавзумиз энг кўп тарқалган ўлим сабаблари орасида учинчи ўринда турувчи мия қон айланишининг ўткир бузилиши- инсульт ҳақида. Хўш, инсульт қандай касаллик? Унинг келиб чиқиш сабаблари, аломатлари, ташхис ва даволаш усуллари қандай? Бу саволларга тажрибали шифокор тиббиёт фанлари доктори, профессор, невролог Бахтиёр Ғафуров билан биргаликда жавоб излаймиз.
Видео: Facebook
Видео: TasIX
Видео: YouTube
Инсульт — мия қон айланишининг ўткир бузилиши бўлиб, бу касаллик ўчоқли ёки умумий неврологик белгиларнинг пайдо бўлиши билан тавсифланади. Касаллик ўлим кўрсаткичи бўйича юрак-қон томир ва онкологик касалликлардан сўнг учинчи ўринни эгаллайди.
Келиб чиқиш сабаблари
Инсультга эмболия ёки тромбоз сабаб бўлиши мумкин. Мия артерияси ёрилиши гипертония, туғма қон томирлари нуқсонлари, аневризмалар, жиддий жароҳатлар оқибатида пайдо бўлиши мумкин.
Инсультнинг белгилари:
- Тўсатдан заифлик, уйқусизлик, юз мушакларининг фалажлари (одатда тананинг бир томонида);
- Нутқни йўқотиш;
- Бир ёки ҳар иккала кўзнинг кўра олиш қобилияти бузилиши;
- Бош айланиши ва ўткир бош оғриғи;
- Мувозанат йўқолиши ва юришнинг кескин бузилиши.
Инсультни ташхислаш
Инсульт энг муҳим диагностик тадқиқотлар, хусусан компьютер томография (КТ) ва магнит-резонанс томография (МРТ) асосида ташхисланади. Кўп ҳолларда, компьютер томография ёрдамида инсульт ва бошқа турдаги «янги» мия қон қуйилишларини фарқлаш мумкин.
МРТ ёрдамида ишемия майдонларни аниқлаш, шунингдек, ишемик мия зарари тарқалишини баҳолаш мумкин. МРТ геморрагик инсультни ишемик инсультдан фарқлаш, шунингдек, таъсир майдони ва унинг катталиги аниқ ўрнини аниқлаш имконини беради. Бундан ташқари, МРТ ёрдамида ўхшаш аломатлар бўлган бошқа касалликларни истисно қилиш мумкин.
Ишемик инсультда ҳам бир қатор, жумладан бўйин ва мия томирларининг ультратовуш текшируви (УТТ), эхокардиография, мия ангиографияси каби қўшимча тадқиқотлар ўтказилади.
Статистик маълумотларга қараганда, ишемик инсульт геморрагик инсультга қараганда 8-9 марта кўп учрайди. Яъни ишемик инсульт инсультнинг асосий тури,- дейди тиббиёт фанлари доктори, профессор, невролог Бахтиёр Ғафуров.
Ишемик инсультнинг асосий сабаби мия томирларининг атеросклерозидир. Хасталик кекса ёшлилар, кўпинча юрак касалликлари ва қон ивиши ортган кишиларда учрайди. Инсульт баъзида уйқу вақтида юзага келади. Бемор уйғонгач, ҳолсизлик, қўл-оёқда қувватсизланиш, бош айланишини сезади. Бунда эс-ҳуши жойида, тери одатдаги рангда бўлади. Неврологик белгилар шикастланган томир жойлашувига қараб, бир неча дақиқа ёки соат ичида ўсиб боради. Умумий ёки ички уйқу артерияси тиқилиб қолганда, тромбоз бўлган тарафда кўриш бузилади, тескари тарафда қўл ва оёқлар ҳаракати бузилади.
Ишемик инсультда ўлим кўрсаткичи мияга қон қуйилишига нисбатан кам бўлишига қарамай, касаллик кўпинча оғир кечади. Ўчоқли белгилар маромига тушгач, тикланиш даврига ўтади ва бу ойлаб, йиллаб давом этади.
Ўткир ишемик инсульт беморнинг ёшига, патологик ўчоқнинг кўламига такрорий инсультнинг қўшилиши ва кардиал асоратлар билан кечади.
Беморлар инсультга бир неча кун қолганда бош оғриғи, ҳолсизлик, бош айланиши, кўз олди қоронғилашиш, қўл-оёқда увишиш ҳолатларини ҳис этади. Белгилар кучайиб боради ва бир кунда қўл-оёқларнинг тортишиши пайдо бўлади. Бемор ҳушини йўқотмайди, бошида туманни ҳис этади. Баъзида хасталикнинг кечиши бехосдан юз беради.
Ўрта оғирликдаги ишемик инсультда мия шиши, ҳуш йўқотиш белгиларисиз кечадиган ўчоқли белгилар кузатилади. Оғир инсультда эса, эс-ҳуш йўқотилиши, мия шиши, трофик ўзгаришлар, қўпол ўчоқ нуқсонлар билан бирга, кечувчи умумий мия белгилари билан фарқланади.
Мияга қон қуйилишининг асосий сабаби хафақон (қон босими) касаллигидир. Қуйилган қон мия тўқимасини парчалайди, мия пардаларини таъсирлантиради, бу мия ва ўчоқли белгиларни юзага келишига сабаб бўлади. Миядаги патологик ўчоқ пайдо бўлиши мия ички босимини ошиши, эс-ҳушнинг йўқолиши ва ҳаётий муҳим функциялар – нафас олиш, қон томир тизими, терморегуляциянинг бузилишига сабаб бўлади. Бемор кучли бош оғриғини сезади, ҳушидан кетиб йиқилади, коллапсга тушади. Бунда пульс зўриқиши шовқинли нафас, қорачиқларнинг ёруғликка реакциясининг йўқолиши, қайт қилиш кузатилади. Юз тўқ қизил рангли, беморнинг бош ва кўзи фалаж бўлган соҳадан қарама-қарши томонга қараган, фалаж томонда бурун лаб– бурмаси силлиқлашган, оғиз бурчаги тушган, ёноғи тусланган, оёғи ташқи тарафга бурилган бўлади.
10-14 кундан сўнг тикланиш даври бошланади. Дастлаб оёқ, сўнг қўл ҳаракатлари тикланади, сезувчанлик, нутқ, кўриш, эшитиш, психик фаолият яхшиланади.
Геморрагик инсульт – мия тўқимасига тўр ости бўшлиққа ёки мия қоринчаларига қон қуйилиши билан характерланувчи миядаги қон айланишининг ўткир бузилиши.
Инсультни даволаш усуллари
Инсультни умумтерапевтик даволаш юрак-қон томир тизимини нормаллаштириш, нафас олиш функциясини тиклаш, мия шишини камайтириш, шунингдек, қайталанишини олдини олиш ва асоратларини даволашга қаратилган. Инсультни даволаш тезда бошланиши керак. Биринчи босқичда ҳали инсульт характери аниқланмаган пайтда бемор ҳаётини сақлаб қолишга қаратилган даво муолажалари ўтказилади. Бемор чалқанча, боши сал кўтарилган ҳолатда ётқизилади. Агония ҳолатида кўчириш мумкин бўлмаган беморлардан бошқа ҳамма инсульт бўлган беморлар махсуслаштирилган неврологик бўлимга ётқизилиши керак. Беморни кўчириш вақтида эҳтиёт бўлиш, силкитмаслик лозим. Агар юрак фаолияти бузилиши ўпка шиши билан бирга учраса, спирт буғи қўшилган кислород билан нафас олдирилади. Бемор боши баланд қилиб ётқизилади. Нафас олиши меъёрлашиши учун электр сўрғич билан оғиз бўшлиғи, бурун ва халқум шиллиқлардан тозаланади. Тил орқага кетишини олдини олиш ва нафас олишни енгиллаштириш учун оғизга ҳаво найчасини қўйиш мумкин.
Инсульт билан касалланган беморлар дарҳол ётқизилиб, боши баланд кўтарилади ва музли халта, оёқларига иссиқ грелка қўйилади.
Инсультнинг оқибатлари
Инсульт узоқ муддатли комага, фалажликка, ақл ва хотирани йўқотишга олиб келиши мумкин. Оғир инсульт беморнинг ўлимига сабаб бўлиши мумкин.
Инсультнинг олдини олиш
Инсультнинг олдини олиш қон босимини мунтазам равишда ўлчаш орқали амалга оширилади. Гипертония билан оғриган кишилар айниқса эҳтиёткор бўлишлари ва шифокор буюрган дори-дармонларни қабул қилиш, мунтазам жисмоний машқлар бажариш ва овқатланишга чекловлар киритиш каби тавсияларга амал қилишлари керак. Чекишни ҳамда алкоголли ичимликлар ичишни тўхтатиш ва қонда қанд даражасини назорат қилиш касаллик ривожланиши эҳтимолини камайтиради.
Асосийси, қон босимингизни доимий назорат қилсангиз, турли зарарли одатларни ташласангиз, инсульт сизни безовта қилмайди.
Источник
Шошилинч ёрдам бемор ҳаётини асрайди
Инсульт – миядаги қон айланишининг тўсатдан бузилишидир. Оқибатда мия тўқималарида ўзгаришлар юзага келади ва унинг шикастланиши туфайли турғун белгилар пайдо бўлади.
Инсультнинг икки кўриниши геморрагик (мияга қон қуйилиши) ва ишемик ҳолатда (мия инфаркти) фарқланади.
Инсульт – мия қон айланишининг ўткир бузилиши бўлиб, бу мия функциясининг бир неча кун давом этувчи хасталигига олиб келади. Инсульт инсоннинг меҳнатга лаёқатини пасайтирувчи, узоқ муддат даволанишга, унинг оиладаги ҳаёт сифатининг пасайиши ва иқтисодий харажатларга сабаб бўлувчи касалликдир. Инсульт ўлим сабабчиси сифатида юрак қон-томир ва онкологик касалликлардан сўнг 3-ўринда туради. Ишемик инсульт геморрагик инсультга нисбатан 5 марта кўп учрайди.
Ўзбекистонда мия инсульти билан хасталаниш минг нафар аҳолига нисбатан 9 фоиздан 14 фоизгача тўғри келади. Ишемик инсульт миянинг тўлиқ ёки қисман қон билан таъминланишининг тўхташи оқибатида юзага келади.
Ишемик инсультнинг асосий сабаби – мия томирларининг атеросклерозидир. Хасталик кекса ёшлилар, кўпинча юрак касалликлари ва қон ивиши ортган кишиларда учрайди.
Инсульт баъзида уйқу вақтида ўтказилади. Беморлар уйғонгач, ҳолсизлик, қўл-оёқда қувватсизланиш, бош айланишини сезади. Бунда эс-ҳуши жойида, тери одатдаги рангда бўлади. Неврологик белгилар шикастланган томир жойлашувига қараб, бир неча дақиқа ёки соат ичида ўсиб боради. Умумий ёки ички уйқу артерияси тиқилиб қолганда, тромбоз бўлган тарафда кўриш бузилади, тескари тарафда қўл ва оёқлар ҳаракати бузилади.
Ишемик инсультда ўлим кўрсаткичи мияга қон қуйилишига нисбатан кам бўлишига қарамай, касаллик кўпинча оғир кечади. Ўчоқли белгилар маромига тушгач, тикланиш даврига ўтади ва бу ойлаб, йиллаб давом этади.
Ўткир ишемик инсульт беморнинг ёшига, патологик ўчоқнинг кўламига такрорий инсультнинг қўшилиши ва кардиал асоратлар билан кечади.
Инсульт белгилари шикастланган томир ҳавзасига боғлиқ бўлади. Касаллик белгилари умумий мия ва ўчоқли клиник белгилар, характер, яққол ва нисбий кўрсаткичлар, томир ҳавзасини зарарловчи омилларга боғлиқ. Беморлар инсультга бир неча кун қолганда бош оғриғи, ҳолсизлик, бош айланиши, кўз олди қоронғилашиш, қўл-оёқда увишиш ҳолатларини ҳис этади. Белгилар кучайиб боради ва бир кунда қўл-оёқларнинг тортишиши пайдо бўлади. Бемор ҳушини йўқотмайди, бошида туманни ҳис этади. Баъзида хасталикнинг кечиши бехосдан юз беради.
Ўрта оғирликдаги ишемик инсультда мия шиши, ҳуш йўқотиш белгиларисиз кечадиган ўчоқли белгилар кузатилади. Оғир инсультда эса, эс-ҳуш йўқотилиши, мия шиши, трофик ўзгаришлар, қўпол ўчоқ нуқсонлар билан бирга, кечувчи умумий мия белгилари билан фарқланади.
Бош мияга қон қуйилиши асосан миянинг ўрта артерияси ҳавзасида, ички капсула ва базал ядролар соҳасида кечади.
Мияга қон қуйилишининг асосий сабаби хафақон (қон босими) касаллигидир. Қон қуйилиши диапедез ёки қон томир ёрилиши сабабли юзага келиши мумкин. Қуйилган қон мия тўқимасини парчалайди, мия пардаларини таъсирлантиради, бу мия ва ўчоқли белгиларни юзага келишига сабаб бўлади. Миядаги патологик ўчоқ пайдо бўлиши мия ички босимини ошиши, эс-ҳушнинг йўқолиши ва ҳаётий муҳим функциялар – нафас олиш, қон томир тизими, терморегуляциянинг бузилишига сабаб бўлади. Бемор кучли бош оғриғини сезади, ҳушидан кетиб йиқилади, коллапсга тушади. Бунда пульс зўриқиши шовқинли нафас, қорачиқларнинг ёруғликка реакциясининг йўқолиши, қайт қилиш кузатилади. Юз тўқ қизил рангли, беморнинг бош ва кўзи фалаж бўлган соҳадан қарама-қарши томонга қараган, фалаж томонда бурун лаб– бурмаси силлиқлашган, оғиз бурчаги тушган, ёноғи тусланган, оёғи ташқи тарафга бурилган бўлади.
10-14 кундан сўнг тикланиш даври бошланади. Дастлаб оёқ сўнг қўл ҳаракатлари тикланади, сезувчанлик, нутқ, кўриш, эшитиш, психик фаолият яхшиланади.
Геморрагик инсульт – мия тўқимасига тўр ости бўшлиққа ёки мия қоринчаларига қон қуйилиши билан характерланувчи миядаги қон айланишининг ўткир бузилишидир. Касалликнинг кечишида уч давр фарқланади: ўткир, тикланувчи ва резидуал.
Даволаш: Инсультларни даволаш тезда бошланиши керак. Биринчи босқичда ҳали инсульт характери аниқланмаган пайтда бемор ҳаётини сақлаб қолишга қаратилган даво муолажалари ўтказилади. Бемор чалқанча, боши сал кўтарилган ҳолатда ётқизилади. Агония ҳолатида кўчириш мумкин бўлмаган беморлардан бошқа ҳамма инсульт бўлган беморлар махсуслаштирилган неврологик бўлимга ётқизилиши керак. Беморни кўчириш вақтида эҳтиёт бўлиш, силкитмаслик лозим. Агар юрак фаолияти бузилиши ўпка шиши билан бирга учраса, спирт буғи қўшилган кислород билан нафас олдирилади. Бемор боши баланд қилиб ётқизилади. Нафас олиши меъёрлашиши учун электр сўрғич билан оғиз бўшлиғи, бурун ва халқум шиллиқлардан тозаланади. Тил орқага кетишини олдини олиш ва нафас олишни енгиллаштириш учун оғизга ҳаво найчасини қўйиш мумкин.
Инсульт билан касалланган беморлар дарҳол ётқизилиб, боши баланд кўтарилади ва музли халта, оёқларига иссиқ грелка қўйилади.
Парвариш: геморрагик инсультда ётоқ режими 21 кун давом этади. Ишемик инсультда бу бемор аҳволига боғлиқ. Биринчи кундан беморда димланишли пневмания ва ётоқ яраларининг олдини олиш керак. Беморни кун давомида ҳар 2-3 соатда ён томонга буриш, палатани шамоллатиб туриш лозим. Ётоқ ярани олдини олиш учун думғаза, думба, бел соҳасига камфора спирти сурилади. Фалажланган қўл-оёқларда мушак тортишиши олдини олиш учун физиологик ҳолат берилади. Ҳуш ва ютиш сақланган бўлса, ширин чой, мева шарбатлари берилади. Биринчи кундан парҳез кенгайтирилади, овқат юмшоқ, тез ҳазм бўладиган бўлиши лозим. Ютиш бузилган бўлса, бемор 2-3 кун парентрал йўл билан томир орқали озиқлантирилади.
Қўйли ЙЎЛДОШЕВ,
олий тоифали шифокор
Источник